Ծեսերի, ծիսական գործողությունների իրականացում
Հանրակրթական դպրոցում երեխայի ներդաշնակ հոգևոր զարգացման կարևոր խնդիրներից մեկը ազգային մշակույթի յուրացումն է՝ավանդույթներ, ծեսեր, տոներ: Բնականոն կյանքով ապրելու պայմաններում ժողովրդական տոները կզարգանային, կփոխվեին հասարակական փոփոխությունների հետ համաքայլ: Դրանք չէին իմաստազրկվի, այլ նոր որակ, նոր ձև կստանային և կշարունակեին կատարել իրենց կարևորագույն դերը` մարդկանց համախմբելու, ազգային և մարդկային արժեքները պահպանելու:
21–րդ դարի սկզբին հայտնվել ենք մի տխուր փաստի առջև. մենք կորցրել ենք ազգային շատ կարևոր արժեքներ և փորձում ենք վերականգնել կորցրածը: Այս գործը պետք է սկսել վաղ հասակից, այսինքն` ծնված օրվանից: Երեխան դաստիարակվում և սովորում է` յուրացնելով մեծերի փոխանցած մշակույթը: Եթե ընտանիքում, հասարակության մեջ չի պահպանվել ավանդականը, ապա այդ գործն իր վրա է վերցնում պետությունը կամ կրթօջախը՝ սկսելով նախակրթարանից և շարունակելով մինչև դպրոցն ավարտելը: Սա «Մխիթար Սեբաստացի» կրթահամալիրի զարգացման ծրագրի պահանջներից մեկն է:
Ծեսերին նոր կյանք տալու համար հարկավոր է նախ շատ լավ յուրացնել ավանդականը, ճանաչել այն միջավայրը, որտեղ ստեղծվել են դրանք: Լավ իմանալ երգերն ու պարերը, ծիսական գործողությունները, պարագաները, դրանց խորհուրդն ու պատրաստման տեխնոլոգիան: Ո՞ր գործողություններն են, որ կարելի է կատարել կամ փոքր-ինչ ձևափոխել կամ լրացնել նորով: Ո՞ր պարագաներն են, որոնք շատ լավ կմտնեն ժամանակակից ծեսի մեջ կամ կստանան նոր ձև կամ էլ՝ նորերը կլինեն: Սրանք այն հարցերն են, որոնք առաջ են գալիս և որոնք լուծելու խնդիր ունենք:
Իհարկե, ծեսին նոր կյանք տալ` չի նշանակում ակունքից այնքան հեռանալ, որ այն դառնա ոչ թե ծես, այլ անհատ մարդկանց երևակայությամբ ստեղծված հիբրիտ` հնի ու նորի վատ սինթեզ:
Ծիսական հիմնական կարգը պետք չէ շփոթել տոնական մասի հետ: Յուրաքանչյուր ծես, ծիսական գործողություններից բացի, ունի տոնական մաս, որտեղ կատարվում են ինչպես ծիսական, այնպես էլ այլ ազգային երգեր, պարերգեր, պարեր:
Ծրագրի նպատակն է՝ ծեսը, տոնը սովորողինը դարձնել, որ նա մասնակից ու փոխանցող լինի, որի իրագործման համար առաջարկվում է.
- ծանոթանալ ազգային ծեսերին ու տոներին,
- ծեսը վերականգնել, նրան նոր կյանք տալ:
Ծեսերը մանրակրկիտ ուսումնասիրելուց հետո որոշում ենք՝ ինչ ճանապարհ են անցնելու սովորողները ծիսակատարությանը նախապատրաստվելիս.
- ծանոթանում են ծեսի հետ,
- հավաքում են տեղեկություններ տարբեր աղբյուրներից` մեծերից, ինտերնետից,
գրքերից և այլն, - գրի են առնում
ա. խաղիկներ,
բ. առած – ասացվածքներ,
գ. հանելուկներ,
դ. հեքիաթներ, պատմություններ, ավանդություններ,
ե. երգեր: - նկարում են
ա. ծիսական հերոսներին,
բ. ծիսական պատկերներ,
- սովորում են ծիսական և ծեսին համապատասխան երգեր, ասույթներ, ասիկներ, օրհնանքներ,
- ավանդական պարեր, պարերգեր,
- պատրաստում են ծիսական պարագաներ,
- խաղարկում են ծիսական գործողություններ, ծիսական խաղեր,
- բեմականացնում են երգեր,
- կատարում են բնագիտական փորձեր,
- գնում են ուսումնական ճամփորդության,
- հորինում են հանելուկներ, հեքիաթներ, գովք, օրհնանք,
- կազմում են մաթեմատիկական խնդիրներ,
- գրում են նամակներ, բարեմաղթանքներ, վերապատմում, փոխադրում են իրենց տպավորությունները:
Սովորողը, քայլ առ քայլ, անկաշկանդ միջավայրում, ամենօրյա արդյունավետ գործունեությամբ, լիիրավ մասնակցությամբ, կարողություններ և հմտություններ ձեռք բերելով ու փոխանցելով, յուրացնում է ծեսը:
Ի՞նչ խնդիրներ են լուծվում.
- նյութի յուրացում (լեզուն, մտածողության գեղարվեստական այլ արտահայտչամիջոցներ),
- գիտելիքների, կարողությունների, դրսևորում և կիրառում
- գեղարվեստական խոսքի մշակում,
- տարբեր կարողությունների դրսևորում, հղկում, մի շարք հմտությունների ձեռքբերում, մշակում (լեզվական, թատերական),
- գրական — գեղարվեստական ճաշակի զարգացում,
- ինքնադրսևորում, ձերբազատում բարդույթներից:
Այս աշխատանքները նպաստում են.
- երեխայի բառապաշարի հարստացմանը,
- մտածողության ձևավորմանը,
- ստեղծագործական երևակայության զարգացմանը,
- ինքնուրույն աշխատելու ունակության ձևավորմանը,
- բավարարվում է նրա ինքնահաստատման – ինքնադրսևորման պահանջը,
- ձեռք է բերվում խմբով աշխատելու, ինքնակազմակերպման հմտություններ,
- զարգանում է գեղարվեստական ճաշակը (նկարչություն, ձեռարվեստ, երաժշտություն և այլն),
- ուսումնական մի շարք խնդիրներ են լուծում,
- հնարավորություն են տալիս գնահատելու և յուրացնելու ազգային արժեքները,
ավելի մոտիկից ճանաչելու իրենց ուսուցիչներին, տատիկներին, պապիկներին, ծնողներին, հարազատներին:
Սովորողը կիմանա
- ազգային ծեսերը,
- ազգային սովորույթները,
- ազգային ավանդական պարերը,
- հայկական ժողովրդական և ծիսական երգերը, պարերգերը
- ծիսական կերպարները,
- ժողովրդական, մանկական, ծիսական խաղերը,
- ծիսական կերակրատեսակները,
- ծիսական պարագաները:
Սովորողը կկարողանա
- պարել ազգային ավանդական պարեր,
- երգել հայկական ժողովրդական և ծիսական երգեր, պարերգեր
- պատրաստել ծիսական պարագաներ,
- խաղալ ժողովրդական, մանկական, ծիսական խաղեր,
- պատրաստել ազգային ծիսական կերակրատեսակներ,
- համացանցից, այլ աղբյուրներից ծեսին վերաբերվող նյութեր գտնել:
Սովորողը կլինի
- Ծեսը իմացող ակտիվ մասնակից, փոխանցող, տարածող:
Ծեսն այն միջավայրն է, որտեղ սովորողները ծեսի նախապատրաստական և իրականացման ընթացքում կիրառում են իրենց կարողությունները, հմտությունները, գիտելիքները:
Միջառարկայական կապը ծեսի նախապատրաստական շրջանում և իրագործելիս
Երաժշտություն – գիտեն և կարողանում են կատարել ծիսական և այլ հայկական ժողովրդական երգեր, պարերգեր:
Պար — գիտեն և կարողանում են կատարել ծիսական և այլ հայկական ավանդական պարեր:
Մայրենի — գիտեն ծեսը, ծիսական ավանդություններ և զրույցներ, ասույթներ, առած-ասացվածքներ, բանաստեղծություններ, կարողանում են խաղարկել ծիսական գործողություններ, կարողանում են պատմել իրենց կատարածը, գեղարվեստորեն ներկայացնել, ինքնուրույն խաղարկել ստեղծագործական մոտեցում պահանջող ծիսական գործողություններ (օրինակ՝ Բարեկենդանի ծեսին):
Մարմնակրթություն — գիտեն և կարողանում են խաղալ ժողովրդական, մանկական, ծիսական խաղեր:
Բնագիտություն — կարողանում են պատրաստել ծիսական բուսական պարագաներ (օրինակ՝ զատկական ածիկ), գիտեն այն բույսերը, որոնք օգտագործվում են ծեսերին և ունեն դրանց մասին, այդ տարիքին համապատասխան, գիտելիքներ:
Ձեռարվեստ, կերպարվեստ — պատրաստել ծիսական պարագաներ, այդ թվում՝ հանդերձանք, կատարել նյութի ընտրություն:
Խոհանոց — պատրաստել ազգային ծիսական և այլ կերակրատեսակներ:
Մաթեմատիկա — կարողանում են հաշվել կերակրի համար նախատեսված մթերքը, պարագաներ պատրաստելու համար՝ չափել նյութը, հաշվել գնումները (մետր, սանտիմետր և այլն, կիլոգրամ, գրամ և այլն, դրամ):
Մարինե Մկրտչյան 